Militarne struktury hierarchiczne oparte są na zasadzie niepodważalnej lojalności i mechanicznej realizacji rozkazów, które – niezależnie od okoliczności – mają zostać wykonane bez wnikania w ich zasadność. Choć takie podejście jest uznawane za fundamentalne dla zachowania dyscypliny i efektywności operacyjnej, paradoksalnie może prowadzić do tego, co określamy mianem „wojskowej głupoty.” W szczególności objawia się to deficytem odpowiedzialności u dowódców oraz ograniczoną zdolnością do samodzielnej analizy, które często korelują z deficytami w zakresie inteligencji emocjonalnej i operacyjnej.
Istota wojskowej głupoty
Wojskowa głupota przejawia się w nadmiernym przywiązaniu do procedur oraz w wykonywaniu rozkazów bez refleksji nad ich realnymi implikacjami. Takie działanie, pozbawione krytycznej analizy, jest przykładem schematyzmu i nadmiernego redukcjonizmu – uproszczonego podejścia, które eliminuje złożoność, kluczową w sytuacjach kryzysowych. Deficyt ten może być przypisany dychotomii między lojalnością
a racjonalnością: w warunkach militarnych często faworyzowane jest ślepe posłuszeństwo, co prowadzi do osłabienia intelektualnej elastyczności. Rzeczywistość operacyjna wymaga jednak koherencji między wykonywaniem poleceń a ich etyczną i strategiczną zasadnością.
Brak odpowiedzialności przełożonych
Hierarchiczna konstrukcja organizacji wojskowych przyczynia się do systemowego unikania odpowiedzialności, w którym przełożeni, dzięki instytucjonalnej dyrektywie, rzadko ponoszą konsekwencje własnych działań. W praktyce wojskowej winę za niepowodzenia zrzuca się na niższe szczeble dowodzenia, a takie działania są dywersyfikacją odpowiedzialności w kierunku wykonawców, nie zaś decydentów. Ten systemowy mechanizm unikania odpowiedzialności nie tylko jest antytezą odpowiedzialnego przywództwa, ale również może być ujawnieniem ograniczeń
w zakresie ich intelektualnej zdolności do samokrytycyzmu, który stanowi fundament racjonalnej decyzyjności.
Deficyty intelektualne a zdolność decyzyjna
Iloraz inteligencji (IQ), chociaż nie determinuje w pełni zdolności przywódczych, koreluje z predyspozycjami do krytycznej analizy i przewidywania skutków decyzji. Niski poziom IQ lub brak umiejętności interdyscyplinarnego podejścia mogą prowadzić do ograniczonej zdolności w zakresie ekstrapolacji konsekwencji działań oraz do przewidywania zmiennych sytuacji. W strukturach wojskowych, gdzie liczy się szybkość i celność decyzji, deficyty te są szczególnie ryzykowne, gdyż eliminują możliwość przeprowadzenia pogłębionej heurystyki oraz redukują szansę na wyciąganie trafnych wniosków. Dowódcy działający automatycznie, w oparciu o uproszczone schematy zamiast wszechstronnej analizy, ilustrują braki w zakresie inteligencji operacyjnej i analitycznej, co może doprowadzić do katastrofalnych błędów w sytuacjach kryzysowych.
Konsekwencje braku refleksji i intelektualnej elastyczności
w wojsku
Brak odpowiedzialności oraz ograniczenie intelektualnej elastyczności w strukturach dowodzenia przyczyniają się do pogłębiania zjawiska wojskowej głupoty. Automatyzm w myśleniu, schematyzm oraz dominacja procedur nad strategicznym rozumowaniem mogą powodować szereg błędów operacyjnych. Zamiast promować zdolność do krytycznej refleksji, struktury militarne często wzmacniają kulturę bezrefleksyjnego posłuszeństwa i bezdyskusyjnego wykonywania rozkazów, co przyczynia się do dezintegracji odpowiedzialności i umniejsza skuteczność decyzyjną.
Podsumowanie
Zjawisko wojskowej głupoty, będące rezultatem braku odpowiedzialności oraz deficytu w zakresie krytycznej refleksji, stanowi problem głęboko zakorzeniony w militarnej kulturze organizacyjnej. Ślepe wykonywanie poleceń, bez analizy ich zasadności i potencjalnych implikacji, tworzy grunt pod liczne błędy o poważnych konsekwencjach. Zjawisko to jest powiązane z niską inteligencją emocjonalną oraz niedostatkami w zakresie strategii intelektualnej, które wpływają na jakość procesów decyzyjnych. Struktury militarne, choć zaprojektowane z myślą o efektywności, paradoksalnie wzmacniają model redukcyjnego podejścia i utrudniają rozwój umiejętności analitycznych, krytycznego myślenia i autentycznej odpowiedzialności za podejmowane działania.